Prywatny akt oskarżenia – krok po kroku

Polski kodeks karny przewiduje ściganie niektórych przestępstw wyłącznie w trybie oskarżenia prywatnego. Powyższe sprawia, że to na pokrzywdzonym spoczywa zarówno przygotowanie oraz wniesienie prywatnego aktu oskarżenia, jak i jego dalsze popieranie oraz dowodzenie winy oskarżonego.

Z tego wpisu dowiesz się, czym jest prywatny akt oskarżenia i jak przebiega postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego. Przeczytasz także o przestępstwach ściganych w tym trybie oraz o wymogach formalnych prywatnego aktu oskarżenia. Poznasz również powody, dla których warto skorzystać z pomocy adwokata posiadającego doświadczenie w sprawach karnych.

Na czym polegają sprawy z oskarżenia prywatnego?

Oskarżenie prywatne to szczególny tryb ścigania przestępstw, w którym to nie prokuratura czy Policja, lecz sam pokrzywdzony (jako tzw. oskarżyciel prywatny) wnosi akt oskarżenia do sądu i jest stroną tak zainicjowanego postępowania. Charakterystyczne dla tych spraw jest to, że inicjatywa w udowodnieniu sprawstwa i winy oskarżonego spoczywa na pokrzywdzonym. Oskarżyciel prywatny (pokrzywdzony) wciela się zatem w rolę prokuratora. Formułuje on zarzuty, przedstawia dowody, uczestniczy w rozprawach i zabiera głos w mowie końcowej.

W tego typu sprawach prokuratura nie działa z urzędu. Prokurator ma wprawdzie możliwość wszczęcia postępowania lub wstąpienia do postępowania już wszczętego w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Może to nastąpić jednak tylko w sprawach, w których uzna, że wymaga tego ochrona praworządności lub interes społeczny. W praktyce tego typu przypadki należą do rzadkości. Skierowanie natomiast do prokuratury lub Policji zawiadomienia o przestępstwie ściganym z oskarżenia prywatnego zazwyczaj skutkuje odmową wszczęcia postępowania lub jego umorzeniem.

W odróżnieniu od spraw z oskarżenia publicznego, w postępowaniu prywatnoskargowym nie występuje tzw. postępowanie przygotowawcze, mające na celu m.in. zbadanie, czy doszło do przestępstwa, zebranie i zabezpieczenie dowodów, czy ustalenie sprawcy. Sprawa z oskarżenia publicznego od początku toczy się w sądzie.

Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego

Jak wskazano wcześniej, tylko niektóre przestępstwa ścigane są z oskarżenia prywatnego. W katalogu tym zawiera się przestępstwo lekkiego uszczerbku na zdrowiu, zniesławienia, zniewagi i naruszenia nietykalności cielesnej.

Lekki uszczerbek na zdrowiu – art. 157 § 2 k.k.

Z przestępstwem lekkiego uszczerbku na zdrowiu mamy do czynienia w sytuacji naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia trwającego nie dłużej niż 7 dni. Jest ono zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. W przypadku nieumyślnego popełnienia przestępstwa, sprawca podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

 W zakresie tego przestępstwa zachodzi pewien wyjątek od trybu oskarżenia prywatnego. Jeżeli bowiem pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą, ściganie odbywa się z urzędu z oskarżenia publicznego.

Zniesławienie – art. 212 k.k.

Zniesławienie to przestępstwo polegające na pomówieniu o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Zagrożone jest ono karą grzywny albo ograniczenia wolności. Surowiej karane jest zniesławienie dokonane za pomocą środków masowego komunikowania (np. Internetu). Wówczas sprawca podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

 W sprawach o zniesławienie, sąd na wniosek pokrzywdzonego orzeka podanie wyroku skazującego do publicznej wiadomości.

W razie skazania za zniesławienie, sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

Temat przestępstwa zniesławienia został szczegółowo poruszony we wcześniejszym wpisie na stronie Kancelarii.

Zniewaga – art. 216 k.k.

Znieważenie innej osoby w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła,
podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Jeżeli zaś znieważenie nastąpiło za pomocą środków masowego komunikowania, kodeks karny przewiduje możliwość skazania na karę pozbawienia wolności do roku.

Nie w każdym przypadku sprawca będzie podlegał karze. Jeżeli bowiem zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.

Podobnie jak w przypadku zniesławienia, sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego

Naruszenie nietykalności cielesnej – art. 217 k.k.

Naruszeniem nietykalności cielesnej są wszystkie czynności oddziałujące na ciało innej osoby, które nie są przez nią akceptowane. Naruszenie nietykalności cielesnej nie musi łączyć się z powstaniem obrażeń, jednakże musi być ono fizyczne, tzn. atak musi napotkać ciało pokrzywdzonego.¹ W szczególności będzie to zatem uderzenie, kopnięcie, szarpanie, oblanie płynem, lekkie spoliczkowanie, pociągnięcie za ucho, oplucie, podstawienie nogi, rzucenie w kogoś przedmiotem lub popchnięcie.²

Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić od wymierzenia sprawcy kary.

Wymogi formalne prywatnego aktu oskarżenia

Prywatny akt oskarżenia może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie. Musi on zatem spełniać zdecydowanie mniej wymogów niż akt oskarżenia wnoszony przez prokuratora.

W praktyce, prywatne akty oskarżenia przygotowywane przez doświadczonych adwokatów, zawierają:

• imię i nazwisko oskarżonego,
• dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokość powstałej szkody,
• wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada,
• wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy,
• listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda,
• wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel.

Prywatny akt oskarżenia podlega opłacie, która musi zostać uiszczona najpóźniej w momencie wnoszenia aktu oskarżenia do sądu. Od 1 lipca 2025 roku wysokość opłaty (zryczałtowanej równowartości wydatków) wynosi 1000 złotych.

Przebieg sprawy z oskarżenia prywatnego

Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego znacząco różni się od „standardowej” sprawy karnej, w której to prokurator jest oskarżycielem.

Wniesienie prywatnego aktu oskarżenia

Prywatny akt oskarżenia jest pismem inicjującym postępowanie w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Jego treść wyznacza granice oskarżenia, czyli tego, czego w zasadzie będzie dotyczyć postępowanie. Powinien on odpowiadać wszelkim wymaganiom formalnym i być należycie opłacony. Choć przepisy nie przewidują przymusu radcowsko-adwokackiego w tego typu sprawach, to pomoc adwokata już na etapie sporządzania prywatnego aktu oskarżenia może okazać się nieoceniona.

Posiedzenie pojednawcze

W pierwszej kolejności sprawa kierowana jest na posiedzenie pojednawcze. Poprzedza ono rozprawę i prowadzone jest przez sędziego lub referendarza sądowego. Posiedzenie pojednawcze rozpoczyna się wezwaniem stron do pojednania. W protokole z jego przebiegu umieszcza się stanowisko stron wobec wezwania do pojednania oraz wyniki przeprowadzonego posiedzenia. Jeżeli doszło do pojednania, protokół podpisują także strony.

Na wniosek lub za zgodą stron sąd może zamiast posiedzenia pojednawczego wyznaczyć odpowiedni termin dla przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.

Co ważne, obecność oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na posiedzeniu pojednawczym jest obowiązkowa. Niestawienie się bez usprawiedliwienia uważa się za odstąpienie od oskarżenia. W takim wypadku prowadzący posiedzenie postępowanie umarza.

Posiedzenie pojednawcze, jak nazwa wskazuje, służyć ma przede wszystkim pojednaniu. Równocześnie z nim strony mogą zawrzeć ugodę obejmującą również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem.

Rozprawa przed sądem

W razie niedojścia stron do pojednania, sprawę kieruje się na rozprawę główną. Przewód sądowy rozpoczyna się od zwięzłego przedstawienia przez oskarżyciela prywatnego zarzutów oskarżenia. Następnie przewodniczący poucza oskarżonego o przysługujących mu prawach oraz pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie. W dalszej kolejności przeprowadza się dowody wskazane przez strony lub dopuszczone przez sąd z urzędu.

Podobnie jak w przypadku posiedzenia pojednawczego, stawiennictwo oskarżyciela prywatnego lub jego pełnomocnika na rozprawie jest obowiązkowe. Niestawiennictwo bez usprawiedliwienia uważa się za odstąpienie od oskarżenia, w konsekwencji skutkujące umorzeniem postępowania.

Po przeprowadzeniu dowodów dopuszczonych w sprawie przewodniczący pyta strony, czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego i w razie odpowiedzi przeczącej – zamyka przewód sądowy. Po wysłuchaniu głosów końcowych sąd przystępuje do narady i wydaje wyrok. W sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów sąd może odroczyć wydanie wyroku na czas nieprzekraczający 14 dni.

Apelacja od wyroku i postępowanie odwoławcze

Jeżeli wydany w sprawie wyrok zawiera rozstrzygnięcie lub ustalenia naruszające prawa danej strony lub szkodzące jej interesom, ma ona prawo do wniesienia apelacji. Apelacja jest wysoce sformalizowanym środkiem zaskarżenia, który ma na celu zmianę lub uchylenie zaskarżonego wyroku. Inicjuje ona postępowanie odwoławcze. Sąd odwoławczy rozpoznaje apelację na rozprawie.

Prywatny akt oskarżenia – oskarżenie wzajemne

Dla spraw z oskarżenia prywatnego charakterystyczne jest to, że oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego. Czyn ten musi pozostawać w związku z czynem mu zarzucanym. Sąd rozpoznaje wówczas łącznie obie sprawy.

Wówczas obaj oskarżyciele prywatni korzystają z uprawnień oskarżonego. Pierwszeństwo zadawania pytań i przemówień przysługuje jednak temu oskarżycielowi, który pierwszy wniósł akt oskarżenia. Sąd w wyroku zaznacza, że postępowanie toczyło się z powodu oskarżeń wzajemnych.

Co istotne, oskarżenie wzajemne jest niedopuszczalne, jeżeli prokurator wcześniej wszczął postępowanie albo przyłączył się do postępowania.

Przedawnienie karalności – prywatny akt oskarżenia

Przedawnienie karalności oznacza, że po upływie czasu określonego przez przepisy, karalność danego przestępstwa ustaje. Sprawca nie ponosi wówczas odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo.

Sprawy z oskarżenia prywatnego cechują się stosunkowo krótkim okresem przedawnienia. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje bowiem z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa. W każdym przypadku nie może być to jednak później niż po upływie 3 lat od czasu popełnienia przestępstwa. Pokrzywdzony, aby móc dochodzić swoich praw na drodze postępowania karnego, powinien w odpowiednim terminie złożyć prywatny akt oskarżenia do sądu.

Jeżeli we wspomnianym wyżej okresie wszczęto postępowanie (wniesiono prywatny akt oskarżenia), karalność przestępstwa ulega znacznemu przedłużeniu. Wówczas ustaje ona z upływem 5 lat.

Wniesienie prywatnego aktu oskarżenia we właściwym terminie jest niezwykle ważne z punktu widzenia pokrzywdzonego. Termin ten nie podlega przywróceniu. W przypadku złożenia prywatnego aktu oskarżenia po terminie przedawnienia karalności, postępowanie w sprawie jest umarzane. To z kolei sprawia, że sprawca nie może zostać skazany i ukarany za popełnione przestępstwo.

Prywatny akt oskarżenia – dlaczego warto skorzystać z pomocy kancelarii adwokackiej?

Choć prywatny akt oskarżenia może zostać sporządzony i wniesiony samodzielnie przez osobę pokrzywdzoną, to praktyka pokazuje, że wsparcie doświadczonego adwokata znacząco ułatwia dochodzenie swoich praw w sądzie. Postępowania z oskarżenia prywatnego nie kończą się bowiem tylko na wniesieniu aktu oskarżenia. Przeciwnie – jest to dopiero początek batalii, wymagającej aktywnego działania w toku procesu, gromadzenia i przedstawiania dowodów, przesłuchiwania świadków oraz podejmowania właściwych decyzji procesowych.

Dlaczego w sprawach prywatnoskargowych warto skorzystać z pomocy adwokata?

1. Ocena prawna i faktyczna sprawy – kancelaria przeanalizuje materiał dowodowy i oceni, czy oskarżenie ma realne podstawy prawne i faktyczne.
2. Odpowiednia argumentacja prawna – adwokat precyzyjnie zakwalifikuje i opisze zarzucany oskarżonemu czynu oraz poprze to rozległą argumentacją prawniczą.
3. Poprawny formalnie prywatny akt oskarżenia – dobrze przygotowany akt oskarżenia to spora część sukcesu na drodze to uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia. Adwokat dopilnuje, aby przygotowane pismo wszelkim wymaganiom formalnym.
4. Reprezentacja przed sądem przez adwokata – jeżeli oskarżyciel prywatny nie korzysta z pomocy pełnomocnika, musi być obecny na każdym terminie rozprawy. Adwokat zapewnia wsparcie podczas sprawy i klientom odnaleźć się w realiach sali sądowej.
5. Sprawa w rękach profesjonalisty – postępowania karne są wymagające, a kluczowe znaczenie mają niuanse dowodowe, właściwa interpretacja przepisów i aktywne działanie na rozprawie. Doświadczenie procesowe i wiedza kancelarii pozwalają na podejmowanie odpowiednich decyzji procesowych.

Adwokat od spraw karnych z oskarżenia prywatnego (Gdynia, Gdańsk, Sopot)

Kancelaria adwokacka świadczy kompleksową pomoc w zakresie prawa karnego, w tym również w zakresie spraw z oskarżenia prywatnego. Potrzebujesz pomocy adwokata związanej przygotowaniem prywatnego aktu oskarżenia lub reprezentacją w sądzie? Kancelaria pomoże w ocenie sytuacji, przygotuje dokumenty i poprowadzi sprawę od początku do końca. Z Kancelarią możesz skontaktować się telefonicznie (+48 516 969 888), za pośrednictwem maila (adwokat@jakubnowosielski.pl) lub dostępnego na stronie formularza kontaktowego (Kontakt). Uzyskaj profesjonalną pomoc prawną!

Kancelaria działa w szczególności w obszarze następujących miast: Gdynia, Gdańsk, Sopot, Wejherowo, Rumia, Reda, Pruszcz Gdański. Jesteś spoza Trójmiasta? Nie stanowi to przeszkody – współpracę możemy nawiązać również online.

1. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 sierpnia 2012 roku, sygn. II AKa 137/12, LEX nr 1217652 ↩︎
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2010 roku, sygn. WA 1/10, LEX nr 3666393 ↩︎