Znęcanie się jest kojarzone zazwyczaj z przemocą domową. Choć tego typu zachowania rzeczywiście odpowiadają za pewną część statystyk, to katalog czynów kwalifikowanych jako znęcanie jest znacznie szerszy i nie ogranicza się tylko do przemocy w rodzinie.
Z tego artykułu dowiesz się na czym polega znęcanie się, jakie są jego formy i co za nie grozi.
Znęcanie się jako przestępstwo
Znęcanie się jest przestępstwem określonym w art. 207 Kodeksu karnego. Może być to działanie albo zaniechanie polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dolegliwych cierpień moralnych (psychicznych), powtarzających się albo jednorazowych, lecz intensywnych i rozciągniętych w czasie.
Za zachowanie wypełniające znamiona znęcania może być uznane w szczególności:
- niszczenie mienia,
- naruszanie nietykalności cielesnej,
- wyzywanie słowami powszechnienie uznanymi za obelżywe,
- uderzanie pokrzywdzonych czy też rzucanie nimi,
- dokuczanie lub poniżanie.
Kodeks karny nie jest jedynym aktem prawnym, który przewiduje przestępstwo znęcania. Ustawa o ochronie zwierząt wprowadza bowiem karalność odrębnego, szczególnego typu tego zachowania, tj. znęcania się nad zwierzętami.
Znęcanie się nad osobą najbliższą lub inną osobą zależną od sprawcy
Podstawową formą znęcania jest przewidziane w art. 207 § 1 k.k. znęcanie się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy. Zagrożone jest ono karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny (rodzic, dziadek), zstępny (dzieci, wnuki), rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Ochrona przed znęcaniem rozciąga się nie tylko na osoby najbliższe, ale również inne osoby zależne od sprawcy. Stosunek zależności od sprawcy zachodzi wówczas, gdy pokrzywdzony nie jest zdolny z własnej woli przeciwstawić się znęcaniu i znosi je z obawy przed pogorszeniem swoich dotychczasowych warunków życiowych (np. utratą pracy, środków utrzymania, mieszkania, rozłąką lub zerwaniem współżycia ze sprawcą).1 Co istotne, już samo wspólne zamieszkiwanie może kreować stosunek zależności.2
Znęcanie się nad osobą nieporadną
Art. 207 § 1a k.k. przewiduje kwalifikowany, zagrożony surowszą karą, typ przestępstwa znęcania. Zgodnie z przywołanym przepisem, karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat zagrożone jest znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą nieporadną ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny.
Znęcanie się ze szczególnym okrucieństwem
Zgodnie z art. 207 § 2 k.k., jeszcze surowiej karane jest znęcanie się połączone ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa.
Pojęcie „szczególnego okrucieństwa” ma charakter ocenny. W pełni należy podzielić ugruntowany w orzecznictwie pogląd, że „szczególne okrucieństwo” winno być odnoszone do zachowania wyjątkowo drastycznego i odrażającego, przy czym znamieniem kwalifikującym jest nie samo „okrucieństwo” (zwykłe okrucieństwo), lecz okrucieństwo „szczególne”, które jest określeniem stopniowalnym tego znamienia.
wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 lipca 2021 roku, sygn. akt II AKa 313/20, LEX nr 3214908
Tego typu zachowanie zagrożone jest karą pozbawienia wolności od roku do 10 lat.
Znęcanie się nad zwierzętami
Zgodnie z art. 6 ust. 1a ustawy o ochronie zwierząt, zabronione jest również znęcanie się nad zwierzętami. Ustawa ta przewiduje karalność czynów polegających na zadawaniu zwierzęciu albo świadomym dopuszczaniu do zadawania mu bólu lub cierpień. Przepisy ustawy o ochronie zwierząt wymieniają szereg zachowań, które należy traktować jako znęcanie. Będzie to między innymi:
- umyślne zranienie lub okaleczenie zwierzęcia, niestanowiące dozwolonego prawem zabiegu lub procedury,
- bicie zwierząt,
- przeciążanie zwierząt pociągowych,
- złośliwe straszenie lub drażnienie zwierząt.
Znęcanie się nad zwierzętami zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3. Ustawa o ochronie zwierząt przewiduje również inne, niezależne od wymierzenia kary za przestępstwo, sankcje za tego typu zachowanie.
Wzajemne znęcanie się – czy jest możliwe?
W praktyce nierzadko można spotkać się ze zjawiskiem tzw. wzajemnego znęcania się. Polega ono na tym, że dwie osoby (lub więcej) zachowują się względem siebie w taki sposób, że zachowanie każdej z nich może być określone mianem znęcania. Nie jest przy tym możliwe określenie, która z tych osób posiada przewagę i ma pozycję „dominującą”. Sądy przyjmują w takim wypadku, że nie dochodzi do popełnienia przestępstwa znęcania.
Pojęcie „znęcanie się” na gruncie art. 207 k.k. zawiera w sobie istnienie przewagi sprawcy nad osobą pokrzywdzoną, której nie może się ona przeciwstawić lub może to uczynić w niewielkim stopniu. Nie jest zatem możliwe wzajemne znęcanie się nad sobą małżonków w tym samym czasie.
wyrok Najwyższego z dnia 11 lutego 2003 roku, sygn. IV KKN 312/99, LEX nr 77436
Niektóre sądy przyjmują jednak odmienną koncepcję. Zauważają bowiem, że wzajemne znęcanie się nad sobą przez dwie osoby stanowi dwa oddzielne przestępstwa. Pogląd ten jest jednak przyjmowany przez mniejszość sądów. W orzecznictwie zdecydowanie dominuje stanowisko, że wzajemne znęcanie się nad sobą nie wyczerpuje znamion przestępstwa z art. 207 k.k.
Co oprócz kary pozbawienia wolności grozi za znęcanie się?
Kara pozbawienia wolności nie jest jedyną konsekwencją, z którą może spotkać się sprawca przestępstwa znęcania. Sprawca może ponosić odpowiedzialność nie tylko na gruncie prawa karnego, ale również cywilnego.
Odpowiedzialność karna
Przepisy prawa karnego przewidują szereg dodatkowych środków, które można wymierzyć wobec wobec sprawcy znęcania.
Obok kary istnieje zatem możliwość wymierzenia środków karnych takich jak:
- zakaz wykonywania określonego zawodu,
- zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonymi lub zbliżania się do nich,
- podanie wyroku do publicznej wiadomości,
- zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
W razie skazania mogą zostać orzeczone także środki kompensacyjne (odszkodowanie, zadośćuczynienie, nawiązka).
Sąd może również uznać za celowe orzeczenie pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich lub opiekuńczych. Ma to miejsce w przypadku popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim. Wówczas zawiadamiany jest o tym właściwy sąd rodzinny.
Odpowiedzialność cywilna
Znęcanie się niewątpliwie godzi w dobra osobiste osoby pokrzywdzonej. Wobec tego sprawca może ponosić odpowiedzialność również na gruncie przepisów prawa cywilnego.
Wobec tego sąd może przyznać pokrzywdzonemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę albo zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez pokrzywdzonego cel społeczny. W postępowaniu cywilnym można również domagać się złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, np. przeprosin. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia.
Co istotne, orzeczenie odszkodowania lub zadośćuczynienia w procesie karnym nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego.
Jak udowodnić znęcanie?
Udowodnienie znęcania (zarówno fizycznego, jak i psychicznego) może być trudne, ale nie jest niemożliwe. Sprawy te są o tyle specyficzne, że zazwyczaj opierają się głównie o tzw. dowody osobowe, czyli zeznania świadków. W tym zakresie istotne znaczenie mogą mieć przede wszystkim wyjaśnienia podejrzanego (oskarżonego), zeznania pokrzywdzonych, członków ich rodziny, sąsiadów i innych osób, które były świadkami przestępstwa.
Należy pamiętać, że dowody osobowe nie są gorsze lub mniej wartościowe od innych dowodów. Kodeks postępowania karnego nie przewiduje bowiem żadnej hierarchii dowodów i nie uznaje wyższości jednych nad innymi. Każdy dowód z osobna będzie podlegał ocenie przez sąd pod kątem jego wiarygodności i użyteczności w danej sprawie.
W sprawach o znęcanie istotne znaczenie mogą mieć również następujące dowody:
- nagrania audio i wideo dokumentujące przemocowe zachowania,
- dokumentacja fotograficzna (np. obrażeń fizycznych),
- opinie lekarskie i psychologiczne,
- dokumentacja medyczna,
- wiadomości, e-maile, SMSy.
Adwokat w sprawie o znęcanie
Z pomocy adwokata może skorzystać zarówno podejrzany (oskarżony), jak i pokrzywdzony. Niezależnie od strony, którą przyjdzie reprezentować adwokatowi, dopełni on wszelkich czynności mających na celu właściwe zadbanie o interes klienta.
Adwokat w sprawie karnej
Podejrzanemu lub oskarżonemu w każdej sprawie karnej przysługuje prawo do obrony. Jednym z elementów realizacji tego prawa jest możliwość ustanowienia obrońcy.
Adwokat doświadczony w sprawach karnych pomoże w zgromadzeniu odpowiedniego materiału dowodowego i opracuje właściwą w danej sprawie linię obrony. Niezależnie od wagi stawianych zarzutów obrońca dopilnuje, aby postępowanie (zarówno na etapie postępowania przygotowawczego, jak i postępowania przed sądem) było prowadzone sprawiedliwie i obiektywnie.
Adwokat dla pokrzywdzonych
Osoby pokrzywdzone w sprawach o znęcanie często czują obawy w związku z dochodzeniem swoich praw przed wymiarem sprawiedliwości. Pokrzywdzeni nie muszą być jednak zdani wyłącznie na siebie. Warto jest powierzyć sprawę doświadczonemu adwokatowi.
Adwokat udzieli pomocy związanej z formalnym zawiadomieniem o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oraz pomoże w zgromadzeniu dowodów. Profesjonalista przeprowadzi pokrzywdzonego przez cały proces dochodzenia sprawiedliwości – poczynając od zawiadomienia o przestępstwie, przez postępowanie przygotowawcze, po reprezentację w procesie sądowym.
Znęcanie się – adwokat Trójmiasto
Kancelaria adwokacka świadczy kompleksową pomoc w zakresie prawa karnego, w tym również w zakresie przestępstw znęcania się. Potrzebujesz pomocy adwokata w sprawach karnych? Z Kancelarią możesz skontaktować się telefonicznie (+48 516 969 888), za pośrednictwem maila (adwokat@jakubnowosielski.pl) lub dostępnego na stronie formularza kontaktowego (Kontakt). Uzyskaj profesjonalną pomoc prawną!
Kancelaria działa w szczególności w obszarze następujących miast: Gdynia, Gdańsk, Sopot, Wejherowo, Rumia, Reda, Pruszcz Gdański. Jesteś spoza Trójmiasta? Nie stanowi to przeszkody – współpracę możemy nawiązać również online.
