Czym jest zniesławienie (pomówienie)?
Zniesławienie jest przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego, określonym w art. 212 kodeksu karnego. Polega ono na tym, że sprawca pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Karalność tego typu zachowania stanowi pewne ograniczenie wolności wypowiedzi na rzecz prawa do zachowania dobrego imienia.
Pomówienie polega zatem na sformułowaniu wypowiedzi charakteryzującej negatywnie inną osobę i przedstawiającej ją w niekorzystnym świetle. Wbrew potocznemu rozumieniu, z odpowiedzialnością karną za zniesławienie możemy mieć do czynienia również w sytuacji, w której dokonany przez sprawcę przekaz informacyjny jest zgodny ze stanem rzeczywistym.1
Pomówieniem może być również wypowiedź hipotetyczna, odwołująca się do podejrzeń co do niewłaściwego postępowania lub właściwości osoby, której dotyczy pomawiająca treść. Tego rodzaju zniesławiające zarzuty cechują się jeszcze większym natężeniem złej woli sprawcy. Jeżeli nie ma on bowiem pewności co do prawdziwości stawianych przez siebie zarzutów, to tym bardziej nie powinien ich formułować.2
Pomówienie w Internecie – jak sobie z nim radzić?
Powszechny dostęp do Internetu sprawia, że coraz częściej zniesławienie ma miejsce właśnie za pośrednictwem sieci. Ustawodawca przewiduje surowszą odpowiedzialność karną za tego typu zachowanie, jako dokonywane za pomocą środków masowego komunikowania.
Często do zniesławienia dochodzi na platformach społecznościowych, takich jak Facebook, Twitter czy Instagram. Ich użytkownicy nierzadko pozostają przekonani co do swojej całkowitej anonimowości. W konsekwencji mają zatem większą skłonność do zamieszczania treści zniesławiających lub znieważających inne osoby. Nie jest jednak prawdą, że osoby posługującej się pseudonimem lub fałszywymi danymi nie da się zidentyfikować.
Ważne jest przy tym, aby odpowiednio zapisać pomawiające treści. W pierwszej kolejności należy wykonać zrzut ekranu obejmujący wpis, a także datę jego publikacji. Warto skopiować i zachować link prowadzący do zniesławiającej zawartości, a także link prowadzący do profilu autora. Działania te mogą pomóc w identyfikacji sprawcy, co w dalszej kolejności pozwoli na skierowanie przeciw niemu prywatnego aktu oskarżenia.
Dozwolona krytyka a pomówienie
Krytyczna wypowiedź nie musi od razu oznaczać zniesławienia. Każdy taki przypadek powinien być poddawany indywidualnej ocenie co do rzeczowości i konstruktywności krytyki. Nie jest przy tym możliwe ustalenie z góry, jaki konkretnie rodzaj wypowiedzi może zostać zakwalifikowany jako wypowiedź zniesławiająca lub znieważająca.
Dla oceny granic tego, co uznaje się za dozwolone i dopuszczalne, istotne znaczenie ma forma i treść danej wypowiedzi. Przykładowo satyra, która ze swej natury jest utworem ośmieszającym ukazywane zjawiska lub osoby, może posługiwać się pewnym wyolbrzymieniem czy karykaturą. Nie oznacza to jednak, że satyryczny charakter utworu zawsze wyłącza bezprawność i że nie dotyczą go kryteria oceny stosowane do innych form wypowiedzi, choć granice takiej wypowiedzi są niewątpliwie szersze.3
Prawo do „krytyki” nie może być utożsamiane z prawem do „zniesławiania”, a krytyczne oceny powinny być wyrażane w odpowiedniej formie, zwłaszcza gdy nie są wyrażane w sposób spontaniczny lub w toku szybkiej wymiany słów, a w sposób zaplanowany i przemyślany.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2015 roku, sygn. akt V KK 301/14
Jak udowodnić zniesławienie?
Jak wspomniano we wstępie, ściganie sprawcy zniesławienia odbywa się w trybie oskarżenia prywatnego. Oznacza to, że to na pokrzywdzonym spoczywa obowiązek wniesienia prywatnego aktu oskarżenia do sądu. Prokurator ma wprawdzie możliwość wszczęcia postępowania albo wstąpienia do postępowania już wszczętego. Może to mieć jednak miejsce tylko wówczas, gdy wymaga tego ochrona praworządności lub interes społeczny. W postępowaniu z oskarżenia prywatnego, pokrzywdzony jest zazwyczaj zdany wyłącznie na siebie. Powyższe sprawia, że to głównie na nim spoczywa zgromadzenie dowodów na winę oskarżonego.
Obrona przed zniesławieniem powinna rozpocząć się zatem przede wszystkim od zebrania stosownych dowodów. W tym celu warto w szczególności zapisać (zabezpieczyć) zniesławiające treści – jako zrzut ekranu, zdjęcie, nagranie audio/wideo lub w innej formie. W sprawach tego typu przydatne są również zeznania świadków, w obecności których pomówienie miało miejsce. Świadkowie mogą bowiem potwierdzić nie tylko sam fakt pomówienia, ale również pomóc w odtworzeniu kontekstu i okoliczności czynu.
Co grozi za zniesławienie (pomówienie)?
Zniesławienie może skutkować dla sprawcy powstaniem zarówno odpowiedzialności karnej, jak i cywilnej.
Odpowiedzialność karna
Zniesławienie (pomówienie) jest przestępstwem zagrożonym karą grzywny lub ograniczenia wolności. Jeżeli zaś nastąpiło ono za pomocą środków masowego komunikowania (np. za pośrednictwem portali społecznościowych), sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
W razie skazania za zniesławienie sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Ponadto, na wniosek pokrzywdzonego, sąd orzeka podanie wyroku skazującego do publicznej wiadomości.
Odpowiedzialność cywilna
Niezależnie od zakwalifikowania danego zachowania jako przestępstwo, pokrzywdzony może dochodzić swoich praw również na drodze postępowania cywilnego. Pomówienie godzi bowiem w dobra osobiste pokrzywdzonego, w szczególności w jego cześć, dobre imię oraz godność osobistą.
W związku z tym, osoba dotknięta zniesławieniem może żądać zaniechania dokonywania bezprawnych pomówień. W przypadku naruszenia dóbr osobistych istnieje możliwość żądania, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków. Oznacza to chociażby zobowiązanie sprawcy do dokonania stosownego sprostowania lub przeprosin.
Niezależnie od wskazanych wyżej środków, poszkodowany może ubiegać się o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę. Istnieje również możliwość zasądzenia od sprawcy odpowiedniej sumy na wskazany przez pokrzywdzonego cel społeczny. Jeżeli natomiast wskutek zniesławienia wyrządzona została szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać również zapłaty stosownego odszkodowania.
Fałszywe oskarżenia o czyn zabroniony
Odrębnym od zniesławienia przestępstwem jest fałszywe oskarżenie o popełnienie przestępstwa, przestępstwa skarbowego, wykroczenia, wykroczenia skarbowego lub przewinienia dyscyplinarnego. Czyn ten, uregulowany w art. 234 kodeksu karnego, ścigany jest nie z oskarżenia prywatnego, a publicznego. Oznacza to, że powołany do ścigania przestępstw organ, który poweźmie informację o możliwości popełnienia takiego przestępstwa, ma obowiązek samodzielnie wszcząć i przeprowadzić postępowanie w celu ukarania jego sprawcy.
Podobnie sytuacja ma się w przypadku tworzenia fałszywych dowodów w celu skierowania przeciwko określonej osobie reakcji karnej lub dyscyplinarnej.
Oba przestępstwa zagrożone są karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Kiedy nie ma przestępstwa?
Nie każde wyrażenie się o kimś negatywnie musi być od razu pomówieniem. Z przestępstwem zniesławienia nie mamy do czynienia, jeżeli dana osoba publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną lub służący obronie społecznie uzasadnionego interesu. Podobnie, nie ma przestępstwa zniesławienia, jeżeli zarzut uczyniony niepublicznie jest prawdziwy.
Brak przestępstwa wynikający z powyższych nie wyłącza jednak odpowiedzialności sprawcy za zniewagę ze względu na formę podniesienia lub rozgłoszenia zarzutu.
Przy ocenie tego, czy doszło do popełnienia czynu zabronionego, trzeba mieć na względzie także społeczną szkodliwość czynu. Nie stanowi bowiem przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. Przy ocenie stopnia tej szkodliwości sąd bierze pod uwagę między innymi sposób i okoliczności popełnienia czynu, rodzaj i charakter naruszonego lub zagrożonego dobra, a także postać zamiaru i motywację sprawcy.
Pomoc adwokata w sprawach o zniesławienie
Dochodzenie sprawiedliwości przez osoby niemające na co dzień do czynienia z prawem może stanowić dla nich duże wyzwanie. Samodzielne identyfikowanie sprawcy, dopełnianie szeregu formalności, zbieranie dowodów, czy kontakt z sądem, są często źródłem dużego stresu.
Z tego też względu warto skorzystać z pomocy adwokata posiadającego doświadczenie w sprawach karnych. Profesjonalista dopełni bowiem wszelkich formalności i przeprowadzi przez cały proces sądowy – od identyfikacji sprawcy, przez sporządzenie prywatnego aktu oskarżenia, po reprezentację w postępowaniu sądowym. Ponadto adwokat podejmie odpowiednie kroki prawne w celu uzyskania stosownego zadośćuczynienia.
Z doświadczonym adwokatem możesz skontaktować się telefonicznie, za pośrednictwem maila lub dostępnego na stronie formularza kontaktowego. Kancelaria adwokacka świadczy usługi w szczególności w obszarze następujących miast: Gdynia, Gdańsk, Sopot, Wejherowo, Rumia, Reda. Jesteś spoza Trójmiasta? Nie stanowi to problemu – współpracę możemy nawiązać również online.
Skorzystaj z pomocy profesjonalisty i skutecznie broń swojego dobrego imienia!
Stan prawny aktualny na dzień: 2 października 2024 roku
- J. Raglewski [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część II. Komentarz do art. art. 212-277d, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017, art. 212. ↩︎
- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2019 roku, sygn. I DO 3/18, LEX nr 2616174. ↩︎
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2005 roku, sygn. 31 stycznia 2019 roku, sygn. I CK 256/05, LEX nr 156019. ↩︎
